بیشتر ساکنان استان، مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌اند. در بعضی مناطق، مذهب اهل سنت نیز وجود دارد، در ضمن اقلیت‌های مذهبی مانند، مسیحی، یهودی، زرتشتی نیز، به‌تعداد بسیار اندکی، ساکن هستند. از عوامل مهم در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودیان در شهر همدان آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مُردِخای است. این آرامگاه از مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به‌شمار می‌رود. از مذاهبی که در قانون اساسی به‌رسمیت شناخته نشده‌اند اما دارای پیروانی در استان همدان می‌باشند می‌توان به یارسان (اهل حق) و بهائیان اشاره نمود.
زبان اکثریت مردم استان همدان فارسی است و زبان مرکز استان و زبان مرتبط استان نیز فارسی می‌باشد. فارسی‌زبانان بیشتر ساکنان مرکز استان (شهر همدان) را تشکیل می‌دهند و از قدیمی‌ترین مردم این منطقه محسوب می‌شوند که از دوران مادها در این سرزمین اسکان یافته‌اند. در شمال، غرب و شرق استان (۵۶۲ روستا) به زبان ترکی، در مرکز استان (شهر همدان) بیشتر به زبان فارسی، در جنوب استان (۲۵۵ روستا) به زبان‌های لری و لکی و در غرب و شمال غرب استان (۱۵۹ روستا) به زبان کردی تلکم می‌شود.
در استان همدان زبان‌ها و گویش‌های گوناگونی رایج است که فارسی، ترکی، لری و لکی و کردی از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌روند. ترک‌های آذربایجانی به طور عمده در نواحی شرقی در بخش شرا و شمالی استان و در شهرستان‌های رزن، کبودرآهنگ، بهار و فامنین سکونت دارند. نیز در قسمتهای شمال، شرق، شمال غربی و جنوب شهرستان همدان، نواحی از تویسرکان روستاهای اسدآباد زندگی می‌کنند. در شهرهمدان نیز اقلیت قابل توجهی ترک‌زبان سکونت دارند. لرها در شهرستان‌های جنوبی استان، از قبیل نهاوند، ملایر، تویسرکان و همچنین اسدآباد زندگی می‌کنند.کردها هم عمدتاً در شهرستان اسدآباد و برخی نواحی بهارزندگی می‌کنند، همچنین در شهرستان‌های کبودراهنگ و رزن هم اقلیتی از کردها ساکن هستند. لک‌ها هم در برخی نواحی شهرستان‌های ملایر، تویسرکان، نهاوند، اسدآباد و بهار ساکن هستند.
- فارسی زبان: فارسی زبان ها بیش‌ترین ساکنین استان همدان را تشکیل می‌دهند که بیشتر در دو شهرستان بزرگ استان (همدان و ملایر) قرار دارند و در شهرهای همدان و ملایر که با لهجه فارسی صحبت می‌کنند.
- ترک: این قوم را در تمام شهرستان‌های استان همدان می‌توان دید. تراکم عمده این قوم در نیمه شمالی استان و شهرستان‌های رزن، کبودرآهنگ، فامنین، بهار و در درجه بعدی همدان، اسدآباد و ملایر است. ترکان استان همدان از لحاظ لهجه به ترک‌های استان زنجان نزدیک هستند.
- لر و لک: این اقوام بیشتر در نیمه جنوبی استان و در شهرستان‌های، نهاوند و تویسرکان و به مقدار کمی در ملایر سکونت دارند.
- کرد: این قوم در غرب و شمال‌غربی از جمله بخش‌هایی از شهرستان‌های اسدآباد کبودرآهنگ، در مجاورت استان‌های کرمانشاه و کردستان، سکونت دارند.
دامنه‌های شمالی و جنوبی الوند و ارتفاعات نیمهٔ جنوبی استان همدان با مراتع، چمنزارها، چشمه‌ها، رودهای متعدد و آب و هوای معتدل در تابستان شرایط خوبی برای زندگی عشایر و کوچ‌نشینان فراهم نموده است. تعداد ۱۵ ایل و طایفه مستقل، دوره ییلاق خود را دراستان همدان سپری می‌کنند. عشایر ترکاشوند، یارمطاقلو، جمور، حسین‌وند، بنفشه، شاهسئون، کولیوند، دلفان، زوله و غیره از جمله این ایلات هستند که ییلاق خود را در دامنه‌های کوهستان‌های این استان سپری می‌کنند و قشلاق خود را در استان‌های مرکزی، لرستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان سپری می‌کنند. زبان آنان لری، کردی و ترکی است. پرجمعیت‌ترین آنها، ایل ترک یارم طاقلو است که از استان خوزستان وارد می‌شوند.
در دهه اخیر، برخی طوایف، از ایل خود جدا شده و شیوه‌های نیمه کوچندگی و یکجانشینی را اختیار کرده‌اند در این بین طایفه رحمتی و سلیمانی از ایل ترکاشوند، تا حدودی انسجام خود را حفظ کرده‌اند؛ ولی تعدادی از عشایر در مناطق مستعد عشایری مانند قلعه آقابیگ و قُرُق بهار اسکان یافته‌اند. جمعیت عشایر در دوره ییلاق حدود ۹ هزار نفر است. ۳۵/۵ درصد در شهرستان همدان، ۲۷ درصد در شهرستان تویسرکان و ۱۶ درصد در شهرستان نهاوند و بقیه در سایر شهرستان‌های استان به‌استثنای کبودرآهنگ مستقر می‌شوند.
استان همدان با مساحت ۱۹۴۹۳ کیلومتر مربع، ۱/۲ درصد از مساحت کل کشور را در بر می‌گیرد، در حالی که ۲/۴۲ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده است. استان همدان در سال ۱۳۹۰، ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر سرشماری گردید. در این سال بعد خانوار ۵/۳ نفر، نسبت جنسی ۱۰۱، ۵۰/۲ درصد از جمعیت مرد، ۴۹/۸ درصد از جمعیت زن و میزان شهرنشینی ۵۹/۲ درصد بوده است. تراکم نسبی ۸۸ نفر در کیلومتر مربع استان همدان را در ردیف یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور قرار داده است. به‌ترتیب شهرستان‌های همدان، نهاوند، و بهار با تراکم‌های نسبی جمعیت ۲۱۰، ۱۱۸ و ۹۲ نفر در کیلومتر مربع پرتراکم‌ترین شهرستان‌های استان را تشکیل می‌دهند. برخورداری استان همدان از آب و هوای معتدل، زمین‌های هموار و حاصل‌خیز، کوهپایه‌ها، بهداشت و درمان از عوامل تراکم جمعیت بالاست. در همه جای استان، جمعیت به‌طور یکنواخت پراکنده نشده است. پرتراکم‌ترین شهرستان استان، همدان با ۱۵۶ نفر و کم‌تراکم‌ترین شهرستان استان، فامنین با ۳۲ نفر در کیلومتر مربع بوده است. از دلایل تراکم زیاد جمعیت در شهرستان همدان می‌توان به مرکزیت اداری و سیاسی استان، مهاجرپذیر بودن این شهرستان، مرکز خدمات رسانی، برخورداری از مراکز علمی و دانشگاهی، شرایط اشتغال بهتر، درآمد بیشتر و غیره اشاره نمود. مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهم‌ترین مسائل اجتماعی و اقتصادی استان به شمار می‌آید. بیکاری و نبود فرصت‌های شغلی، درآمد کم در بعضی نقاط روستایی، نداشتن زمین کشاورزی، کمبود امکانات و مشکلات زندگی در روستا، وابستگی فامیلی در شهر و غیره باعث شده تا روستائیان به شهرهای استان یا به خارج از استان مهاجرت کنند. البته نرخ موالید در استان بالاست، ولی به دلیل عدم توسعه اقتصادی، استان دچار مهاجرفرستی شده است، لذا استان همدان یک استان مهاجرفرست است. به جز شهرستان همدان که رشد جمعیت مثبت داشته در بقیه شهرستان‌های استان بین دهه ۸۵ ‒ ۱۳۷۵ رشد جمعیت منفی بوده است.
جمعیت استان در ۵ دهه گذشته (۸۵ ‒ ۱۳۳۵) از ۶۹۵٬۰۲۸ نفر در سال ۱۳۳۵ به۱٬۷۰۳٬۲۶۷ نفر در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته یعنی نزدیک به سه برابر شده است. بیش‌ترین آهنگ رشد بین ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ بوده اما به‌علت مهاجرفرستی شدید از ۱۳۶۵ به‌بعد، رشد جمعیت روند کاهشی داشته است (رشد ۰/۱۵ درصد).
پوشاک مردم استان همدان شامل تن پوش‌ها، سرپوش‌ها و پای‌افزار است. با وجود این که چهار محور فرهنگی (فارس، ترک، لر، کرد) در استان قابل تمیز است، اما انواع و شیوه‌های پوشاک زنان و مردان مشابه است. بافت پارچه و کفش‌ها به خصوص گیوه پیش از ورود اجناس خارجی در روستاهای استان متداول بوده است. به ویژه گیوه‌های شهرستان ملایر که آجیده نامیده می‌شود و جزء دست بافت‌های استان به‌شمار می‌آید.
غذاهای سنتی
الگوی خوراک و مواد غذایی تشکیل دهنده آن، تابع انواع محصولات کشاورزی و بومی موجود در منطقه است. در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می‌شود. انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر و اقسام شیرینی‌ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اگردک و پیکه چو و مرباها و ترشی‌ها نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.
سوغات
تحفه‌های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می‌توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.
جشن نوروز
در استان همدان نیز هم‌چون دیگر نقاط ایران عید نوروز جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با آداب و سنن خاصی برگزار می‌گردد. مردم با شروع ماه اسفند به خانه تکانی می‌پردازند و به استقبال عید و سال جدید می‌روند و نوروز عملاً از آخرین چهارشنبه سال آغاز می‌شود. در این شب مراسم دیگری نیز در قدیم مرسوم بوده است که از فالگوش ایستادن توسط زنان، قاشق زنی که به‌صورت پوشیده و پنهان بر در خانه‌های اهل محل انجام می‌شد و فال مهره که با خواندن شعرهای عامیانه و ملی همراه بود را می‌توان نام برد.
در گذشته، کودکان و نوجوانان مراسم شال اندازی (شالدورکی و شال ساللاماق) را در شب عید نیز انجام می‌دادند. پس از تحویل سال معمولاً افراد کوچک‌تر خانواده به دیدار بزرگان فامیل می‌روند و آنها نیز متقابلاً به بازدید آنها می‌پردازند. یکی از مراسمی که در بین ترک‌های استان همدان در گذشته متداول بود نمایش‌های کوسا و گلین بود.
ورزش
شهر همدان دارای ۴۸ هیئت ورزشی و دو تیم به نام‌های باشگاه فوتبال پاس همدان و باشگاه فوتبال الوند همدان به ترتیب در لیگ دسته اول و دوم فوتبال ایران است.
ورزش باستانی در استان همدان دارای سابقه دیرینه‌ای است. خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی (۷۱۷-۶۴۸ ه ق) در جامع التواریخ و عطاالملک جوینی (۶۸۱-۶۲۳ ه ق) در تاریخ جهانگشای جوینی شرحی در مورد سابقه پهلوانی در همدان نوشته و پیروزی و مبارزه پهلوان فیله همدانی با پهلوان بزرگ مغول را شرح داده‌اند. در حال حاضر شهر همدان دارای ۵ زورخانه است. زورخانه پهلوان علی میرزا زیر نظر اداره تربیت بدنی اداره می‌شود. همچنین زورخانه سعادت و زورخانه همه‌کسی (الوند سابق) از جمله زورخانه‌های قدیمی همدان هستند که قدمت آنها به بیش از ۸۰ سال می‌رسد و همان بافت باستانی و گذشته را دارند.
نخستین ورزشگاه اسب سواری شهر همدان در سال ۱۳۵۴ شمسی در شمال غربی همدان، میدان قائم، ابتدای چهار باغ ارم، تأسیس شد. تیم سوارکاری جوانان همدانی، در سال ۱۳۷۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران، در مسابقات جهانی هندوستان شرکت نمود و نایب قهرمان این دوره از مسابقات گردید. همچنین پیست سوارکاری دیگری نیز به نام باشگاه سوارکاری ابن‌سینا در شهر همدان دایر است و در زمینه آموزش سوارکاری و نگهداری اسب، برای افراد شش سال به بالا عضوگیری می‌نماید.
هاکی همدان در سال ۱۳۵۲ تشکیل شد و در همان سال در مسابقه مجموعه آزادی تهران مقام سوم را به دست آورد. اخیراً تیم هاکی زنان همدان نیز فعالیت خود را آغاز کرده است. تیم هاکی همدان هم‌اکنون یکی از پایگاه‌های مهم هاکی کشور است و تاکنون بیش از ۱۷ مقام قهرمانی، نایب قهرمانی و سومی کشور را به دست آورده است.
نخستین پیست آسکی همدان در سال ۱۳۵۴ در انتهای چهارباغ ارم، جنب پیست اسب‌سواری آغاز به کار کرد که بعدها هیئت آسکی در سال ۱۳۶۴ به علت بارش کم برف آن را به منطقه تاریک‌دره واقع در دامنه الوندکوه و ۱۰ کیلومتری جنوب همدان، منتقل کرد. این پیست گرچه کوچک است، ولی در بین پیست‌های آسکی ایران کمترین مسافت را تا مرکز شهر دارد. ورزشکاران این رشته در همدان توانسته‌اند در مسابقات کشوری به مقامی انفرادی و تیمی قابل توجهی دست یابند.
در رشته ورزشی کشتی استان همدان ورزشکاران پر افتخاری دارد. تختی اسطوره کشتی در همدان برخواسته از مردم ترک همدان می‌باشد. همچنین قهرمانان ارزنده‌ای چون صادق گودرزی، برادران جوکار، جمال میرزایی، مهران میرزایی، محمدحسین سلطانی و سعید ابراهیمی جزو نامداران کشتی این استان به‌شمار می‌روند.
از اماکن ورزشی می‌توان به ورزشگاه شهید مفتح، ورزشگاه شهدای قدس (که قدمتی ۵۰ ساله دارد)، مجموعه ورزشی تختی و ورزشگاه ملت همدان، اشاره کرد.
استان همدان از مناطقی است که فرآورده‌های دستی آن از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگریاهمیت صادراتی و جهانی دارد. این نوع صنایع دستی، علاوه برجنبه مصرفی، از ویژگیهای هنری برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگهای گوناگون متجلی می‌شوند به طوری که استان همدان به لحاظ تنوع تولیدات صنایع دستی رتبه دوم تنوع تولیدات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص داده است. برجسته‌ترین صنعت دستی استان، سفالگری و سرامیک سازی است که مرکز عمده آن لالجین در ۲۰ کیلومتری شهر همدان است. پیشینه سفال سازی در لالجین نزدیک به ۷۰۰ سال برآورد شده‌است به همین دلیل لالجین به پایتخت سفال ایران معروف است.
دراستان همدان به دلیل فراوانی درختان گردو صنعت و مبل و منبت در شهرستان‌های تویسرکان ملایر و نهاوند از رونق خوبی برخوردار است و بخش قابل توجهی از اقتصاد این شهرستان‌ها به آن وابسته است. در استان همدان ۸۰۰۰ کارگاه مبل و منبت وجود دارد و ۱۵۰۰۰ نفر در آنها مشغول به کار هستند به طوری که فقط ۶۰ درصد مبل و منبت کشور در شهرستان ملایر دراستان همدان تولید می‌شود و در این زمینه می‌توان گفت که استان همدان رتبه اول را در کشور دارا می‌باشد. رشته مبل و منبت به نام همدان در فهرست آثار صنایع دستی کشور به ثبت ملی رسیده است. از دیگر صنایع دستی چشمگیر استان همدان می‌توان به مرواربافی یا همان سبد بافی اشاره کرد که این صنعت دستی در شهرستان ملایر رواج دارد. وجود ترکه‌های چوبی با کیفیت و مرغوب در این شهرستان از عوامل مؤثر در رشد این صنعت دستی در شهرستان ملایر است. به دلیل همین کیفیت مناسب ترکه‌های ملایر هنرمندانی که دراستان‌های شمالی کشور به این صنعت دستی اشتغال دارند چوب مورد نیاز خود را از شهرستان ملایر تامین می‌کنند. این ترکه‌ها در روستاهای گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد از توابع ملایر توسط کشاورزان کاشته می‌شود. مروار بافی ملایر پس از سفال لالجین رتبه دوم صادرات صنایع دستی استان همدان را به خارج از کشور به خود اختصاص داده است.
در گذشته‌ای نه چندان دور چرم تولیدی در همدان به علت کیفیت و کمیت خاص آن مشهورترین و مرغوب‌ترین چرم در سراسر کشور شمرده می‌شد و آوازه کیفیت آن به کشورهای دیگر نیز رسیده بود. در گذشته در شهر همدان سه دباغ خانه وجود داشت. دباغ خانه سنگ شیر، دباغ خانه قانتور واقع در بلوار سفید آبی و دباغ خانه آقایی واقع در بلوار سفید آبی. متاسفانه پس از گذشت زمان دباغ خانه سنگ شیر و قانتور به مرور تعطیل و از بین رفته‌اند.
مکان های دیدنی
- غار علیصدر کبودرآهنگ
- مجسمهٔ شیرسنگی
- شهر باستانی هگمتانه
- کتیبه‌های گنجنامه
- گنبد علویان
- برج قربان
- مسجد جامع همدان
- آرامگاه آستر و مردخای
- پیامبر بنی اسراییل حضرت حیقوق نبی (ع) حیقوق
- آرامگاه بوعلی سینا
- آرامگاه عارف قزوینی
- آرامگاه باباطاهر
- ارگ باستانی نوشیجان ملایر.
- امامزاده عبدالله
- آرامگاه میررضی‌الدین
- سد اکباتان
- تپهٔ عباس‌آباد
- حمام حاج آقا تراب
- قلعه یزدگرد سوم
- قلعه اردلان (اشتران)
- قلعه انوج ملایر
- شهر زیر زمینی سامن
- آتشکدهٔ بهرام.
- تپه باستانی گونسپان
- غار سراب.
- غار سوباشی کبودرآهنگ
- غار قلی‌آباد کبودرآهنگ
- امامزاده خاتون.
- قلعهٔ باشقورتاران کبودرآهنگ
- قلعهٔ طوراقیه.
- قلعهٔ سراب.
- بازار بزرگ وکاروان سراها
- روستای تاریخی قوزلیجه.
- کوهستان قلی‌آباد کبودرآهنگ
- آرامگاه حضرت یوشع بن نوح پیامبر یهود در ملایر.
- کوهستان بوقاطی رزن
- حمام اعظم.
- سد کبودرآهنگ.
- ستون سلوکی.
- سراب گیان
- تپهٔ گیان
- آتشکدهٔ گره‌چقا.
- دژ گوراب ملایر
- مسجد جامع نهاوند.
- تپهٔ باباقاسم.
- کوه گرین
- سراب گنکاور کهنه.
- سراب فارسبان.
- سراب ملوسان.
- سراب گاماسیاب نهاوند.
- امامزاده ابراهیم.
- امامزاده محمد.
- معبد لائودیسه.
- تپهٔ ابوذر.
- کوه آردوشان.
- مقبرهٔ باباپیره.
- پیل لاغه.
- پیست آسکی تاریک‌دره.
- شهر لالجین
- دشت بهار.
- مار چهل‌دم.
- موزهٔ بوعلی.
- موزهٔ تاریخ طبیعی همدان.
- موزهٔ هگمتانه.
- موزهٔ جامع نظری.
- گور اسکندر.
- مسجد شاه تهماسب.
- کاروانسرای فرسفج.
- امامزاده یحیی.
- امامزاده محسن.
- امامزاده اظهر درجزین رزن
- مسجد پیغمبر.
- مسجد میرزاتقی.
- درهٔ مرادبیگ.
غار علیصدر در شهرستان کبودرآهنگ ودر۷۰کیلومتری شهرهمدان با روزانه پنج هزارگردشگر نقش به سزایی در جذب توریست دارد.
- گردشگری ایران
- ۲۷۶۸
