این کشور سومین کشور بزرگ آفریقا و نیز دومین کشور بزرگ عربی پس از الجزایر می‌باشد. سودان بزرگترین کشور آفریقا و و بزرگترین کشور جهان عرب بود تا اینکه در سال ۲۰۱۱ سودان جنوبی در پی برگزاری یک همه‌پرسی از این کشور جدا شد.
نام این کشور از عبارت عربی «بلاد السودان» گرفته شده‌است که به معنی «سرزمین سیاهان» است. کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از انگلیس به دست‌آورد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده‌است. نظام قانونی این کشور برپایه شریعت اسلامی قرار داده شده‌است. این کشور با دو جنگ داخلی و جنگ دارفور روبه‌رو بوده و با مسائلی چون پاکسازی قومی و برده‌داری درگیر است.
در شاخص فساد اداری، این کشور به عنوان یکی از فاسدترین کشورهای جهان از نظر میزان فساد اداری و اختلاس ذکر شده‌است. بر پایه شاخص گرسنگی جهانی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد سودان پنجمین کشور جهان از نظر گستردگی گرسنگی در میان اهالی است و از این نظر در وضعیت هشداردهنده‌ای به‌سر می‌برد.
دوره‌های تاریخی
دوران باستان
سرزمین سودان از لحاظ تاریخی بخشهای بزرگی از فرمانروایی‌های کوش و نوبیه را تشکیل می‌داده است.
نوبیه منطقه‌ای است در حاشیه رودخانه نیل که اکنون میان کشورهای مصر و سودان قرار گرفته است. نوبیه از دوران نوسنگی سکونت‌گاه انسان بوده و پس از آن نیز در حدود ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح این منطقه دارای پادشاهی مستقلی شد و سپس جزو قلمرو تعدادی ازفرعون‌های مصر قرار گرفت.
یکی از شاهان کوشی در سده هشتم پیش از میلاد به مصر حمله برد و بدین طریق، شاهان کوشی به مدت یک شده به عنوان دودمان بیست‌وپنجم از فرعون‌ها، بر مصر فرمان راندند. فرعون‌های کوشی در زمانی از جنوب کردفان تا صحرای سینا را در قلمرو خود داشتند. شاه پیه کوشید تا قلمرو خود را به خاور نزدیک گسترش دهد اما سارگون دوم، شاه آشور، او را شکست داد. کوشی‌های سودان سرانجام به‌دست آشوری‌ها شکست داده شده و از مصر رانده شدند.
ورود اسلام
تا آغاز سده هشتم میلادی شمال افریقا به اسلام گروید. دوره طولانی بازرگانی توسعه یابنده از طریق فعالیتهای اسلامی که با تغییر دین تدریجی بازرگانان سودان توسط شرکای بربرشان از صحرا همراه بود. دست کم تا سده نهم اسلام به بازارهای سودان غربی راه می‌یابد اما تأثیر اولیه آن اندک است. دومین دوران رشد و نفوذ اسلام درحوزه سواحل غربی بسمت جنوب صحرای افریقا و از جنوب تا کمربند سودان و منطقه نیل راه یافت. در این میان نقش بازرگانی و مهاجرتهای اقتصادی را در توسعه اسلام در قاره باید مهم شمرد. از سوی دیگر در حوزه سواحل شرقی افریقا، اسلام از طریق بازرگانان عرب برخاسته از سرزمینهای عرب‌زبان منطقه خاورمیانه و نیز خلیج فارس وارد کشورهای ساحلی گردید و البته گسترش اسلام در افریقای مرکزی نیز اتفاق افتاد اما نه مانند مناطق شرقی و غربی افریقا. اما، گسترش شرقی اسلام درجهت کمربند سودانی فقط از حدود سده ۱۱ تا ۱۴ میلادی به وقوع پیوست و البته از طریق حکومتهای دینی از قرن هفدهم تقویت و استوار گردید.
دوران ترکی و مهدوی
تا سال ۱۸۲۰ که حکومت مشترک ترک و مصر بر سراسر شمال و جنوب سودان استقرار می‌یابد، اطلاعات محدودی از تاریخ و وضعیت سیاسی این کشور در دست است. تاریخ جدید سودان را باید از زمان لشکرکشی و ورود نیروهای نظامی محمدعلی پاشای مصری به ایالات سودان و فتح آن (۱۸۲۰-۱۸۲۱م.) آغاز کرد. حکومت مشترک دو کشور ترکیه و مصر تا سال ۱۸۸۱ ادامه یافت. با سلطه انگلستان بر مصر دامنه نفوذش را تا سودان گسترش داد. خدیو مصر اداره بخش اعظمی از سودان را به انگلیسی‌ها سپرد. پس از آن نیز ژنرال گوردون از طرف خدیو مصر، فرماندار کل سودان شد. بدین ترتیب سودان اگرچه رسمأ تحت کنترل مصریان بود، اما در واقع مستعمره بریتانیا به‌شمار می‌آمد.
جنبش مهدی سودانی که به جنبش المهدی معروف است در میان سالهای ۱۸۸۰-۱۸۸۱. م به رهبری جوانی بنام محمد احمد ابن عبدالله، بر ضد حکومت ترکی-مصری سودان صورت گرفت. در سال ۱۸۸۰م.، و در بحبوحه بحران، مهدی سودانی با ادعای مهدویت، توانست طرفدارانی را گرد خود جمع کند و جنبشی را شکل دهد که به پیروزی مهدیون و شکست و خروج اشغالگران از سودان انجامید.
در ابتدای سال ۱۸۸۴ م. نیروهای محمد احمد در همه ایالات سودان حضور داشتند. اما هنوز حکومت محمد احمد تشکیل نشده بود. در فوریه ۱۸۸۴م. انگلستان با تغییر تاکتیک و به قصد سازش با محمد احمد مهدی سودانی، سودان را مستقل از مصر اعلام کرد و ژنرال گوردونرا به مقام فرمانداری کل سودان منصوب کرد. محمد احمد پس ازآنکه ام دورمان را پایتخت خویش قرار داد در طی یک بیماری در ژوئن ۱۸۸۵م. درگذشت.
با مرگ محمد احمد بین پیروان او اختلاف افتاد و سرانجام «عبدالله» به همراه نیروهایش که به «انصار» معروف شدند، در سال ۱۸۹۱ توانستند کلیه مخالفان را سرکوب نمایند. اما دیری نگذشت که در سال ۱۸۹۶ در جنگ با نیروهای انگلیسی شکست خوردند و عبدالله به قتل رسید. در ادامه سلطه کامل انگلستان بر سودان نیروهای باقی‌مانده «المهدی» نیز در شهر «ام درمان» در جنگی با نیروهای انگلیسی شکست خورده و کاملاً منهدم شدند و به این شکل انگلستان سودان را تا ۶۰ سال تحت انقیاد کامل خود در آورد. در سال ۱۸۹۹ سودان به طور کامل مستعمره انگلستان گردید. در همین سال «سر ریچنالد وینگیت» در سمت فرماندار کل سودان سازمان اداری سودان را با اقتباس از تشکیلات انگلیسی پی‌ریزی کرد.
در سالهای ۱۸۸۹و ۱۸۹۰م. خشکسالی و گرسنگی و بیماری‌های واگیردار، سودان را در کام خود کشید در چنین وضعیتی در سال ۱۸۹۶، انگلیس و فرانسه به ترتیب از شمال و از غرب وارد عملیات نظامی علیه دولت عبدالله شدند. نیروهای مشترک انگلیسی-مصری به فرماندهی لرد کیچنر در سپتامبر ۱۸۹۸ م. ام دورمان، مرکز دولت عبدالله را اشغال کردند و عبدالله با اندک نیروی باقیمانده‌اش به سمت کردفان عقب‌نشینی کردند وبدین طریق سودان عملأ مستعمره کامل بریتانیا شد.
دوره معاصر
پس از استقلال مصر در سال ۱۹۲۲، یکی از افسران سودانی به نام «علی عبداللطیف» با همکاری مصر جنبش استقلال طلبانه‌ای را آغاز کردند. در سال ۱۹۲۴ سرآغاز مبارزات مردم سودان علیه استعمار انگلستان به شمار می‌رود و کم‌کم فکر استقلال بین طبقات مختلف و دانشجویان سودانی رشد یافت. در سال ۱۹۴۳ حزب سیاسی «العشقاد» و حزب دیگری به نام «الامه» هر دو با هدف استقلال‌طلبی تأسیس شدند. در نوامبر ۱۹۵۳ سودانی‌ها برای اولین بار مجلس کشور خود، در انتخابات شرکت کردند و حزب «العشقاد» با ۵۱ کرسی به رهبری «اسماعیل ازهری» به پیروزی رسید. در سال ۱۹۵۵ مجلس موسسان ملی خواستار خروج کلیه نیروهای انگلیسی از این کشور شدند و در دسامبر همان سال مجلس سودان تصمیم به استقلال سودان به عنوان یک کشور مستقل و حاکم گرفت. نهایتاً در سال ۱۹۵۶ پرچم‌های بریتانیا و مصر از کشور سودان پایین کشیده شد و جشن استقلال در ژانویه ۱۹۵۶ بر‌گزار گردید.
بر همین اساس در سال ۱۹۵۸ «ابراهیم عبود» کودتا نمود، و در سال ۱۹۶۴ مجدداً یک دولت ائتلافی تشکیل شد. در سال ۱۹۶۹ سرهنگ «جعفر نمیری» کودتا نمود و طی ۱۶ سالدیکتاتوری خود را در توسعه روابط آمریکا با آمریکا ادامه داد. در سال ۱۹۸۵ ژنرال «سوار الذهب» با پشتیبانی حرکت‌ها و جنبش‌های مردم و گروه‌های سیاسی توانست با کودتای بدون خونریزی قدرت را دست بگیرد، اما اعلام کرد که با انتخابات و رأی مردم کنار خواهد رفت و قدرت را به شخص منتخب مردم واگذار خواهد کرد. به این صورت یک سال بعد، «صادق المهدی» از حزب الامه قدرت را به دست گرفت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹، «ژنرال عمر البشیر» با یک حرکت نظامی بدون خونریزی حکومت المهدی را سرنگون و قدرت را به دست گفت و دولت «نجات ملی» را برقرار کرد. او طی انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۶ با اکثریت آرا رئیس جمهور سودان گردید.
جنگ دارفور
در منطقه دارفور درگیری‌های خشن میان گروه‌های قومیتی، بر سر مالکیت زمین، امری رایج بود. در پایان دهه ۱۹۸۰ یک جنبش برتری‌جویانه عرب پا گرفت، که گفته می‌شد مورد حمایت معمر قذافی بود. گروه‌هایی مانند "فور"ها، "زغاوه"ها و "ماسالیت"ها احساس می‌کردند که دولت جانب عرب‌ها را گرفته است. آغاز جنگ دارفور را معمولاً سال ۲۰۰۳ می‌دانند، با این حال جنبش‌های شورشی پیش از آن شکل گرفته بودند. مقامات سازمان ملل در مارس ۲۰۰۴ گفتند که شبه نظامیان جنجوید هوادار دولت به قتل عام سازماندهی شده روستاییان غیر عرب در دارفور دست زده‌اند. "سند دوحه برای صلح در دارفور" در مه ۲۰۱۱ در قطر امضا شد. اما در سپتامبر ۲۰۱۲ درگیری با شورشیان در دارفور و کردفان جنوبی رخ داد. سازمان ملل متحد تعداد کشته‌شدگان جنگ دارفور را سیصد هزار تن و تعداد آوارگان آن را دو و نیم میلیون نفر تخمین زده است.
در چند سال اخیر، بزرگترین عامل تلفات جانی در دارفور، درگیری میان گروه‌های مختلف عرب بوده است. با اینکه تصور رایج درباره این درگیری، ستیز شورشیان آفریقایی‌تبار با دولت و اعراب دارفوری است، برخی گروه‌های کوچکتر آفریقایی‌تبار هم برای خارطوم جنگیده‌اند.
دیوان بین‌المللی کیفری در سال ۲۰۰۹ میلادی کیفرخواستی را علیه عمر البشیر به دلیل ارتکاب به جرایم جنگی در دارفور صادر کرد، اما او هنوز دستگیر نشده است. او متهم شده است که بر اقدام برای پاکسازی بخشی از جامعه فورها، زغاوه‌ها و ماسالیت‌ها نظارت کرده است.
جغرافیا
جمهوری سودان با یک میلیون و ۸۸۶ هزار و ۰۶۸ کیلومتر مربع گستره در شمال آفریقا و در کنار دریای سرخ، میانمصر و اریتره است. درازای کرانه‌های سودان به ۸۵۳ کیلومتر می‌رسد. همچنین این کشور از سوی شمال ۱۲۷۳ کیلومتر با مصر، از شمال باختری ۳۸۳ کیلومتر با لیبی، از سمت باختر ۱۳۶۰ کیلومتر با چاد، از سمت جنوب باختری ۱۱۶۵ با آفریقای مرکزی، از سمت جنوب با جمهوری سودان جنوبی و بالاخره از سمت شرق ۶۰۵ کیلومتر با اریترهمرز مشترک دارد.
بخش پهناوری از سودان را دشت‌های بزرگی تشکیل می‌دهد که به دست دره بزرگ رودخانه نیل به دو بخش خاوری و باختری جدا می‌شود. همچنین ۵ درصد از خاک این سرزمین را زمین‌های قابل کشت و ۴۶ درصد از آن راچراگاه‌های طبیعی شامل می‌شوند. پست‌ترین بخش سودان در کرانهٔ دریای سرخ هم سطح آبهای جهان است و بلندای بلندترین بخش این کشور در قله «کینیتی» به ۳۱۸۷ متر می‌رسد. آب و هوای سودان گرم و خشک است
آب و هوا
زمین‌های سودان دشت گسترده‌ای است و کوه‌ها و بلندی‌های آن در جنوب و دورترین بخش باختری آن قرار دارد.کوه‌های نوبه در مرکز و کوه‌های دریای سرخ دربخش خاوری سودان هستند. سودان دربخش مداری آفریقا است و آب و هوای آن در جنوب استوایی و در مرکز سافنا و در شمال قاره‌ای است. بخش دریای سرخ خاوری دارای باران‌های زمستانی است و از مارس تا ژوئن (≈اسفند تا خرداد) درجه گرمای بالاست و در روز به ۴۲ و در شب ۲۷ درجه سلسیوس می‌رسد. با ریزش باران درجه گرما کاهش یافته و از ماه ژوئیه تا اکتبر (≈تیر تا مهر) ادامه می‌یابد. ازنوامبر تا فوریه (≈آبان تا بهمن) هوا گرم و معتدل شده و درجه گرما در روز به ۳۰ درجه و در شب ۱۶ و یا پائین‌تر می‌رسد.
مردم
هماهنگ با تازه‌ترین برآورد، جمهوری سودان بیش از ۳۴ میلیون نفر جمعیت دارد که ۴۵ درصد از آنها زیر ۱۴ سال، ۵۳ درصد بین ۱۵ تا ۶۵ سال و ۲ درصد بقیه بیشتر از ۶۵ سال سن دارند.
نرخ رشد سالانه جمعیت سودان ۶٪۳ درصد است. این کشور به ازای هر هزار نفر از جمعیت خود ۵۸/۳۴ نفر نرخ زاد و ولد، ۲۸/۱۲ نفر نرخ مرگ و میر و ۷/۰ نفر نرخ کوچ کردن دارد. امید به زندگی در بین مردان سودانی به ۴۹/۵۵ سال و در زنان این کشور به ۶۶/۵۷ سال می‌رسد.
از سوی دیگر ۵۲ درصد از ساکنان کشور سودان پیش از جدا شدن سودان جنوبی، از نژاد سیاهپوستان آفریقایی، ۳۹ درصد عرب و ۸ درصد از نژاد قبیله «بجا» بودند اما امروزه بیشتر مردم سودان از نژاد عرب سودانی می‌باشند اما در بعضی بخشهای جنوبی و همچنین در دارفوراکثریت با نژاد سیاه است.
مسلمانان ۹۷ درصد، و ۳ درصد باقی‌مانده را پیروان ادیان محلی آنیمیست و مسیحیان و قبطی‌ها تشکیل می‌دهند.همچنین اقلیتی از پیروان مذهب شیعه دوازده امامی در شهرهای خارطوم، ام درمان، شندی، ابوزبد، پورت سودان و دیگر استان‌های این کشور زندگی می‌کنند.
مسلمانان سودان اکثراً مالکی مذهب و بخش زیادی از آنان تابع فرقه‌های تصوف و مقید به آداب و رسوم آنان هستند. انبوه مکتب‌خانه‌های قرآنی که به کودکان خردسال تلاوت و حفظ قرآن را با همان لوح‌های چوبی قدیم آموزش می‌دهند از ویژگی‌های جامعه سنتی و مذهبی سودان بشمار می‌آید.
عربی زبان رسمی سودان است و زبان انگلیسی زبان دوم به شمار می‌آید.
دست کم ۹/۵۹ درصد از مردان و ۹/۴۴ درصد از زنان بالای ۱۵ سال سودان باسوادند. جنگهای خونین سودان با همسایگان و درگیری‌های داخلی این کشور از پیشرفت امکانات و بهداشت در این کشور جلوگیری کرده‌است. این کشور در چند سال گذشته از داشتن غذا و بهداشت بی‌بهره بوده‌است.
جنگهای داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب و هوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاستهای نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ دستی اقتصادی سودان به شمار می‌رود. کم و بیش ۸۰ درصد از نیروی کار این کشور در بخش کشاورزی کار می‌کنند ولی این بخش بیشتر غیرمکانیزه و پیشرفت چندانی نداشته‌است. صنایع سرپای سودان نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فراورده‌های کشاورزی ایجاد شده‌اند.
سودان کشوری با اقتصاد نفتی بود و از درآمدهای نفتی‌اش رو به رشد اقتصادی بود تا اینکه سودان جنوبی، از این کشور جدا شد و ۷۵ درصد از منابع نفتی سودان را گرفت. گوشه‌گیری کشور سودان در جهان، آسیب‌های به فراوانی به اقتصاد این جمهوری وارد کرده‌است ولی دولت این کشور به تازگی تصمیم گرفته تا با استفاده از الگوهای خارجی به بهبود بخش نفت بپردازد.
میزان تولید ناخالص داخلی سودان در سال ۱۹۹۹ به ۴/۱۱ میلیارد دلار رسید که دست کم ۴۱ درصد از آن مربوط به بخش کشاورزی، ۱۷ درصد مربوط به بخش صنعت و ۴۲ درصد مربوط به بخش خدمات است. نرخ رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در پایان سال ۱۹۹۹ میلادی به ۴ درصد رسید، درحالی که میانگین نرخ یاد شده در میان سالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۸ (۹۵/۲-) درصد بود.
سودان کشور تهی‌دستی است به طوری که درآمد سرانه ملی آن به تازگی از ۳۲۰ دلار فراتر نرفته‌است و دست کم ۴۷ درصد از مردم آن در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. نرخ تورم این کشور کم و بیش ۲۰ درصد است و شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی آن رشدی برابر با ۱۶ درصد در سال دارد. سودان نزدیک به ۱۲ میلیون تَن نیروی کار دارد و نرخ بیکاری آن بیش از ۴۰ درصد است.
از سوی دیگر این کشور گنجایش تولید یک میلیارد و ۸۱۵ میلیون کیلووات ساعت انرژی الکتریکی دارد.
سودان دارای اندوخته‌های سرشار از سنگ آهن، نفت، مس، کروم، روی، تنگستن، میکا، نقره و طلاست. تولید طلای سودان در آستانه سال ۲۰۰۰ میلادی به حدود ۵ تن در سال رسید. پارچه، سیمان، فراورده‌های نفتی، شکر، صابون و کفش مهمترین تولیدات صنعتی سودان هستند. بیشترِ فراورده‌های کشاورزی این سرزمین را پنبه، ارزن، خرما و سبزیجات هستند.
سودان در سال ۱۹۹۹ بالغ بر ۵۸۰ میلیون دلار کالا به خارج فرستاد که بیشتر شامل پنبه، کنجد و دام‌های اهلی بود. عربستان سعودی، ایتالیا، آلمان، مصر، فرانسه، ژاپن و چین بزرگترین خریداران کالا از سودان هستند.
این کشور همچنین در سال ۱۹۹۹ میلادی بیش از ۴/۱ میلیارد دلار کالا خرید که بیشتر شامل مواد خوراکی، فراورده‌های نفتی، کالاهای صنعتی، ماشین آلات و ماشین‌های ترابری، دارو و دستگاه‌های پزشکی، پوشاک و پارچه بود. چین، فرانسه، انگلستان، آلمان، ژاپن، هلند و کانادا در ردیف عمده‌ترین صادرکنندگان کالا به سودان قرار دارند.
سودان نزدیک به ۲۴ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد که دست کم ۵/۷ میلیارد دلار از آن کوتاه مدت است. واحد پول سودان «جنیه» است و پس از جدایی جنوب از شمال و از دست دادن منابع نفتی و جنگلی، نرخ تورم در این کشور افزایش زیادی داشته‌است و هر دلار آمریکا کم و بیش با 5/5 جنیه سودان خریداری می‌شود. (نرخ برابری ژوئن2011)
ارتباطات
در سودان بیش از پانصد هزار شماره تلفن ثابت و میلیون ها شماره تلفن همراه وجود دارد. مردم این جمهوری امواج ۱۲ ایستگاه رادیویی (AM)، یک ایستگاه رادیویی (FM) و یک ایستگاه رادیویی با طول موج کوتاه را دریافت می‌کنند و برنامه‌های تلویزیون سودان از راه ۳ شبکه دولتی در سراسر کشور پخش می‌شود.
از نظر ویژگی ترابری و راههای رفت‌وآمد نیز نزدیک به ۵۳۱۱ کیلومتر راه آهن، ۱۱ هزار و ۹۰۰ کیلومتر جاده اصلی و فرعی، ۵۳۱۰ کیلومتر راه آبی، ۷ بندر ماهی گیری و بازرگانی، ۶۱فرودگاه بزرگ و کوچک در سودان وجود دارد که تنها یک فرودگاه از آنها توانایی پذیرش هواپیماهای پهن پیکر را داراست. مهمترین بندر این کشور پورت سودان است.
- آفریقا
- آفریقای شمالی
- ۲۴۵۵
